नेपाल फर्किने बेलामा
रवीन्द्र मिश्र
अन्ततः पेसागत र व्यक्तिगत दुवै रूपमा नेपाल फर्किने मेरो लामो धोको पूरा हुनलागेको छ । पाकिस्तानमा झन्डै तीन र बेलायतमा १४ वर्ष बिताएपछि म स्थायी रूपमा अर्काे महिना नेपाल फर्किंदैछु । बेलायतमा बिताएका १४ वर्ष मेरालागि जीवनको एउटा अत्यन्त सुखद, उपलब्धिपूर्ण र सन्तोषजनक समयका रूपमा सदा रहिरहनेछन् । पाकिस्तानको तीनवर्षे बसाइले मेरो शैक्षिक जीवनमा एउटा इूटा थपेको थियो र मेरो पेसागत जीवनको जग निर्माण गरेको थियो । बेलायतको बसाइले मेरो शैक्षिक जीवनमा आर्को इँटा थप्यो र मेरो पेसागत जीवनलाई एउटा रूप र परिचय दियो । ती सबैले मलाई व्यक्तिगत रूपमा सुखद अनुभूति दिने गरेका छन् । तर मैले मेरो शिक्षा र पेसाको धरातलमा उभिएर बेलायत बसाइका क्रममा देखेका र भोगेका क्षणहरूले मलाई जे सिकायो र मेरो पेसाभन्दा बाहिर मभित्र रहेको गहिरो विश्वासलाई अघि बढाउन जसरी प्रेरित गरायो, त्यो मेरालागि सबभन्दा सन्तोषको पक्ष रहेको छ । यी अनुभूतिहरूलाई दुईवटा कारणले मैले यहाँ बाँड्ने धृष्टता गरिरहेको छु ।
पहिलो कारण हो, जेले मलाई मेरो आजसम्मको यात्रामा सबभन्दा ठूलो सन्तोष प्रदान गरेको छ, त्यसका लागि म आफूलाई नभएर अनगिन्ती विदेशमा बस्ने र खासगरी बेलायतवासी नेपालीहरूलाई धन्यवाद दिन चाहन्छु । तिनको सद्भाव, विश्वास अनि नैतिक र आर्थिक सहयोग नभएको भए मैले तय गरेको त्यो सानै किन नहोस्, तर सबभन्दा बढी सन्तोषजनक पाइला चाल्न सक्ने सम्भावनै रहने थिएन । मेरो १४ वर्षे प्रवासमा नेपाल र नेपाली भनेपछि मरिमेट्ने कैयौं नेपालीहरूलाई मैले भेट्ने, उनीहरूका बारेमा सुन्ने-पढ्ने र कतिपयसूग विचार आदान-प्रदान गर्ने मौका पाएू । उनीहरूबाट मैले धेरै सिकेको छु । यो लेखमा ती सबैको नाम लिन सम्भव छैन । तर नेपाल र नेपाली समुदायलाई कुनै न कुनै रूपमा सहयोग गर्न ती सबै नेपालीहरूप्रति म पूर्ण नतमस्तक छु । ती सबै मेरो बाँकी जीवनमा प्रेरणाका स्रोत रहिरहनेछन् । तीनको नैतिक या आर्थिक सहयोग नभएको भए म र समान विचारधारका मेरा साथीहरूद्वारा स्थापित र सञ्चालित हेल्प नेपाल नेटवर्क नौ वर्षको अवधिमा नेपालका गाउँहरूमा, मूलरूपमा नेपालीहरूबाटै उठाइएको रकमबाट, कैयौं स्कुल बनाउने, स्वास्थ्यचौकी चलाउने, पुस्तकालयहरू निर्माण गर्न, कैयौं स्कुल र स्वास्थ्यचौकीहरूलाई शैक्षिक र स्वास्थ्य उपकरणहरू प्रदान गर्न र आपतकालीन राहतहरू उपलब्ध गराउने काम गर्नसक्ने थिएन । 'नेपालका लागि नेपालीले गरौं' भन्ने नाराका साथ नौ वर्षअघि सुरु गरिएको 'नेपालको लागि महिनाको एक पाउन्ड कोष' अभियान अहिले बेलायतबाहेक अरू कैयौं देशहरूमा फैलिएको छ ।
हामी सबै एकआपसमा मिलेर काम गर्न सक्छौं । कतिपय ठाउूमा त समान नाराका अन्य संस्था पनि स्थापना भएका
छन् । भविष्यमा हेल्प नेपाल नेटवर्क सञ्चालनका लागि सहयोग पुगोस् भनी स्थापना गरिएको प्रशासनिक कोषमा मात्रै विश्वको विभिन्न देशका झन्डै २५ जना नेपालीहरूले कम्तीमा अढाई लाखदेखि बढीमा पाूच लाख रुपैयाूसम्म चन्दा दिएका छन् । सो कोषलाई अझ ठूलो बनाउने प्रयास जारी छ । हेल्प नेपालमा काम गर्ने क्रममा मैले यति धेरै प्रेरणादायी नेपालीहरू भेटेको छु, जसप्रति मेरो श्रद्धा सदा अटल रहिरहनेछ । १४ वर्षको प्रवास बसाइका क्रममा वास्तविक रूपमा सँगसँगै काम गर्ने, कुराले संसार हाँक्ने, तर नेपाल र नेपालीका लागि केही पनि नगर्ने या लाज छोप्नका लागि अत्यन्त नगण्य एक-दुई काम गरेर फुर्ती लगाउने, घरको गरिबी छल्न विदेशमा दुःखजिलो गर्ने नेपालीलाई गन्दै नगन्ने, टन्न पैसा कमाएर पनि आफू पढेको गाउँको स्कुललाई जस्ताको त्यस्तै छाड्ने तर सिङ्गो देश बनाउने भाषण छाूँेर हिँड्ने, अनि नेपालमा 'हामीजस्ता सक्षमहरूको कदर नै हुँदैन' भनेर सरकारलाई गाली गर्ने, कत्ति पनि सामाजिक दायित्वबोध नभएका, स्वार्थी, ढोँगी र कपटी नेपालीहरू पनि नभेटिएका होइनन् । ती मेरो लेखाइका सधैं तारो बने । र भविष्यमा पनि बनिरहने छन् । मेरा यी अनुभूतिहरू बाँड्नुको अर्को कारण, विदेशमा बस्ने धेरै नेपालीहरूमा नेपाल फर्किने या नफर्किने भन्ने द्विविधासँग सम्बन्धित छ । मेरा दुवै छोराछोरी लन्डनमा जन्मिएका थिए । ती ११ वर्ष र ८ वर्षका हुँदा गत वर्षमै उनीहरूलाई स्थायी रूपमा नेपाल सारेँ । धेरै मित्र र आफन्तहरूको दबाबका बाबजुद हामी -मैले र मेरी श्रीमती) ले आफूहरूलाई मात्र होइन, छोराछोरीलाई पनि बि्रटिस नागरिकता लिन इन्कार गरिदिएकोमा, धेरैले हामीलाई मूर्ख सम्भिmएका
थिए । त्यतिमात्र होइन, हामी उनीहरूलाई यस्तो स्थितिमा नेपाल सारिरहेका थियौं, जतिबेला नेपालमा स्कुलहरू नियमित रूपमा चलिरहेका थिएनन्, दिनमा १२/१५ घन्टासम्म बिजुली गइरहेको थियो, काठमाडौं धूलो, धूवाँ, फोहोरमैलाले व्याप्त थियो र सुरक्षास्थिति नाजुक हुँदै गइरहेको थियो । म भने काठमाडौंमा रहेका मेरा कैयौं मित्रहरूले झैं छोराछोरीलाई १२ कक्षासम्म भारतमा पढ्न पनि नपठाउने, बेलायतमा पनि नराख्ने र आफू पनि उमेर छँदै नेपाल फर्किने पक्षमा थिएँ । काठमाडौंमा आर्थिक स्थिति पूर्ण मध्यमवर्गीय हुँदाहुँदै मेरो त्यस्तो ढिपी देखेर, मेरा नातेदारहरू भन्थे, 'कुकुरलाई घिउ नपचेको, बोकाको मुखमा कुभिन्डो नअटेको' आदि-इत्यादि । तर मलाई त्यस्ता टिप्पणीहरूले छुँदै-छुँदैन थियो । मेरा ती नातेदारहरू फोहोरमात्र हेरिरहेका थिए । म फोहोरमा कमल फुलाउन थोरै तर प्रेरणादायी ती नेपालीहरूलाई हेरिरहेको थिएँ, जसका कारण आज देशमा व्याप्त राजनीतिक दुर्गन्धीका बाबजुद नेपाल, नेपाल रहेको छ । त्यो देश, जसले म र मजस्ता दसैं-लाखौं नेपालीहरूलाई नेपाली भन्दा गौरवको अनुभूति दिन्छ । त्यसैले विदेशमा बसेर नेपाल र नेपालीका लागि गर्नमात्र होइन, देशभित्रै बसेर अनेकौं रचनात्मक काम गरेर मजस्ता कैयौंलाई नेपाल फर्किन प्रेरित गर्न ती नेपालीहरूप्रति पनि म उत्तिकै आभारी छु । ती फर्किएर सारा नकारात्मकता बाबजुद खुसीसाथ अत्यन्त रचनात्मक जीवन बिताइरहेका छन् भने म र मेरो परिवारले चाहिू काठमाडौंमा बस्न नसक्ने भन्ने प्रश्नै उठ्दैन थियो ।
कुनै दुःखद घटना घट्नुछ भने त्यो भाग्यको खेल हो, जहाँ बसे पनि टारेर टर्दैन त्यो । हो, म फर्किएर कैयौं नेपालीहरूले झैं हिलोमा कमल फुलाउन नसकुूला, आकाशको तारा खसाउन नसकुूला । म त्यस्तो कुनै महान लक्ष्य लिएर फर्किन लागेको पनि होइन । धेरै मेरा दौंतरीहरूले 'खुब शान देखाएर ठूलो मान्छे हुन गएको थियो, देख्यो त भन्लान्, त्यो त महाको आडम्बर हो नि, मुखले बढो राष्ट्रवादी कुरा गर्छ, के-के व्यक्तिगत फाइदा हुने देख्यो, अनि फर्कियो' भन्लान् । भन्नेले यसै लेखलाई पनि आफ्नो ढम्फु आफैं बजाएर शान दिएको भन्लान् । भोलि मेरा छोराछोरीले 'हामीलाई लन्डनको स्वर्गबाट काठमाडौंको नर्क लेराएर जाकेको' भनेर सराप्लान् । ती सबैको सामना गर्न म तयार छु । सबभन्दा डर मलाई अरूको नभइ, मेरा छोराछोरीले भोलि सराप्लान् भन्नेमा छ । साना छँदा छोराछोरीका मार्गनिर्देशक तिनले मनपराए पनि, नपराए पनि तिनका बाबुआमा नै हुन् । आज मैले मेरो ब्रह्मले जे ठीक देखेँ, त्यो
गरेँ । भोलि उनीहरूले मैले जेलाई आदर्श देखेँ, त्यसलाई भूल सम्भिmए भने मलाई कुनै पश्चाताप हुने छैन । त्यसमा म प्रस्ट छु । मैले रोजेको बाटोबाट उनीहरू अलिकतिमात्र पनि प्रेरित भए भने म आफूलाई धन्य सम्झनेछु । भएनन् भने त्यसलाई म मेरो जीवनमा दुर्भाग्यको एउटा पाटो सम्झनेछु । मैले यी अनुभूतिहरू नेपाल फर्किन लागेर या अलिकति कल्याणको काममा संलग्न भएर के-के नै गरेँ भनी फुर्ती लगाउन पाठकहरूसमक्ष पस्किएको अवश्य होइन । तर समाज कल्याणकारी भावनाबाट निर्देशित हुने हो भने सधैं सरकारलाई गाली गरेर बस्न पर्दैन र धेरै सकारात्मक कामहरू आफैं हुनसक्छन् भनेर पुनःपुष्टि गर्नखोजेको चाहिँ अवश्य हो ।
त्यसैगरी वर्तमानको परिस्थितिमा पनि दृढ मनोबल हुने हो भने नेपाल फर्किन सकिन्छ भनेर जिकिर गर्नखोजेको पनि हो । त्यति गर्दा म घमन्डी सुनिएको छु भने म प्रबुद्ध पाठकहरूसँग क्षमायाचना गर्न चाहन्छु । अन्त्यमा, तपाईंहरू, खासगरी विदेशमा बस्ने नेपालप्रेमी नेपालीहरू, कसैलाई पनि आफूले छोडेर गएका ती गरिब गाउँहरूमा शिक्षा र स्वास्थ्य क्षेत्रमा केही गर्न इच्छा, त्यसको लागि उपयुक्त माध्यमको आवश्यकता र त्यो माध्यम हेल्प नेपाल नेटवर्क बनिदिनसक्छ भन्ने विश्वास छ भने कृपया मलाई निःसंकोच सम्पर्क गर्नुहोला । नेपाल फर्किएपछिको मेरो निजी समय सकेसम्म विदेशमा बस्ने नेपालीहरूको कल्याणकारी चाहनालाई साकार पार्न व्यतीत गर्ने मेरो मनसाय हो । कल्याणको काममा कसैका लागि पनि सहायकसिद्ध हुन पाएँ भने म आफूलाई भाग्यशाली सम्झने छु ।
(कान्तिपुर दैनिकबाट सभार गरिएको)
मेरो भनाइ पनि
सदैव नकारात्मक समाचार र लेखले पाना भरिने नेपाली पत्रीकामा एकदिन यस लेख पढ्न पाए । रबिन्द्र मिश्र जो बि बि सि नेपाली सेवाका पूर्व प्रमुख हुन । उनी बेलायतको बसाइबाट केही ज्ञान र अर्थ लिएर नेपाल जादै छन । उनले चाहेको भए बेलायतमा सयलको जिन्दगी बिताउन सक्थे । न बेलायतको कुनै सडकमा चक्का जाम हुन्थ्यो । न बेलायतमा 'नेपाल बन्द' नै हुन्थ्यो । धुलो र धुवाको कुरै छोडौ । धाराको मुन्टो देब्रे बटारे चिसो दाहिने बाटरे तातो पनि आउछ । बत्ती आँफैले नानीभाए सम्म झिमिक्क जादैन । बरु सुर्य उदाउन ढिला होला, मेट्रो ट्रेन र बस समय मै आईपुग्छन । छोरा छोरी सानै देखी अङ्रेजी परर बोल्थे बिट्रिस एसेन्टमा । तर उनी जादै छन ।
उनलाई चाहिएन त्यो बिदेशी भौतिक सुबिधा मात्र । आफ्नो पहिचान अर्थात आफ्नो मुलुक अन्धकारमा छ अनी अरु देशको उज्यालोमा बसेर कुन देशभक्त नेपालीको मनमा सन्तोष हुन्छ र ? जे जस्तो भए नि आफ्नो भनेको आफ्नै हो । पिछडिएको होस् , असिक्षित होस् गरीब होस् । देश त हाम्रै हो नि ।रबिन्द्र मिश्र भलै नेपाल गएर भौतिक रुपमा सुबिधा सम्पन्न जिबन नबिताए पनि मान्सिक सन्तुष्टी अवश्य मिल्नेछ । उनी जस्ता अनुभबी ब्यक्तीको खाचो छ हाम्रो देशलाई । अहिले सम्म मुख पड्काउने धेरै देखिए तर गरेर देखाउने हिम्मत उनले मात्र गरेका छन । उनले हामी जस्ता बिदेशमा बसेर अध्ययन गरी रहेका बिद्यार्थीलाई समेत प्रेरणा र बल प्रदान गरेका छन ।
वास्तवमा हामी हरेक नेपाली बिद्यार्थी बाल्यकालमा डाक्टर ईन्जिनियर पाइलट अथवा शिक्षक बनेर देशको सेवा गर्छु भनेर एक न एक पटक भनेका हुन्छन तर जसै उमेर ढल्किन्छन । कोही साउदी-दुबई हानिन्छन कोही अमेरिका-युरोप । साउदी-दुबईमा कडा कानुन र मानव अधिकार नभएको कारण ति नेपाली त फर्किन चाहन्छन तर अमेरिका -युरोप छिरेका बिद्यार्थी भने सके सम्म त्यहीको ग्रीन कार्ड अथवा पि आर लिएर बस्न अनेकौ उपाय लगाउछन । कोही भाडाको केटी बिहे गर्छन् । कोही पासपोर्ट च्यातेर शरणार्थि बन्छन त कोही श्रम स्वीकृति लिएर बस्छन । तर आफुले सिकेको ज्ञान र उपार्जन गरेको अर्थको सदुपयोग नेपालमा गएर गर्न सकिन्छ भन्ने ध्यान नै दिदैनन । हामी अमेरिका छिरेका बिद्यार्थीहरु गैर कानुनी रुपमा काम गरेर जिबिकोपार्जन गर्न वाध्य छन किन भने त्यहा बिदेशी विद्यार्थीलाई बाहिर काम गर्ने अनुमती छैन । भारतीय तथा पाकिस्तानीको पसलमा चर्को गाली सहेर हेपियर काम गर्न वाध्य छन । पेट्रोल पम्पमा काम गर्दा जिबन अर्पन गर्ने विद्यार्थीको सन्ख्या बढ्दै छ ।
युरोप छिरेका विद्यार्थीको पिडा बेग्लै छ । युरोपको सबै देशमा ईंग्लिश बोलिदैन । स्थानिय भाषाको अज्ञानताको कारण भने जस्तो काम पाइदैन । अनी भर पर्नुपर्छ कि त टोइलेट सरसफाइ , भाडा माझ्ने , घर सफा गर्ने कि पत्रीका बाढ्ने । यस भनाइको अर्थ यि कामलाई सानो भन्न खोजेको होइन काम सबै एकै हुन । सानो ठुलो हुँदैन । तर त्यही काम गर्ने विद्यार्थी पनि आफ्नो काम भन्न लजाउछन । हिनता बोध अनुभव गर्छन् । तर कतिन्जेल त ? कती त्यही भारतीयको तुच्छ बचन सहेर काम गर्ने ? कतिन्जेल 'भन्न लाज लाग्ने' काम गर्ने ? कती दिन ? के हाम्रो देशप्रती कुनै दायित्व छैन ? कती बर्ष गरीब र असिक्षित मुलुकको नागरिक भनेर चिनिने ? अब त केही गर्ने बेला आएको छ । हामी बिदेशमा पढौ राम्रोसँग । आफ्नो अर्थिक अवस्था सुधार गरौ र केही गर्न सक्ने भए पछी नेपाल फर्कौ । हाम्रो देशलाई सिक्षित युवा युवतीको खाचो छ ।
अब रबिन्द्र मिश्रको तरिकामा भन्दा, मेरो लेख पढे पछी ' खुब जान्ने भएको छ । सुरुमा आफु जावोस न । ' भन्ने छन । मेरो जवाफ तयार छ, म स्नातकोत्तर् गरेर जानेछु । कोही जिज्ञाशुले सोध्लान ' नेपाल गएर के गर्ने ? केही छैन ?' म भन्ने छु युरोप अमेरिकामा के थियो र ? हामीले नगरे के स्वर्गबाट देउता आएर नेपालको बिकास गरिदिन्छन । यो लेख पढे पछी कोहिले भन्लान ' यो पागल भएछ ' म भन्ने छु ' पागलपन त्यती सजिलै पाइदैन, दैबी शक्ती जस्तै हुन्छ यो' । तसर्थ मैले यो लेख लेख्नुको उद्देश्य म जस्तै भावना भएका विद्यार्थीको होस्टेमा हैसे मिलाउनु हो ।
बधाई छ रबिन्द्र मिश्रलाई । भलै उनका आफन्तले कुरा काट्लान, ह्यान त्यान भनेर उनको नेपाल बिकासको साधनामा अवरोध पुर्याउलान तर हामी जस्ता विद्यार्थी उनले देखाएको बाटोको अनुसरण गर्नेछौ । जय नेपाल ।
म आज २२ औँ बसन्तमा प्रबेश गर्दै छु । मेरो जन्म महिना चैत्रमा भएको हुँदा मलाई कोही चैते बाँदर त कोही चकचके हुन्छ भन्थे । जसले जे भने पनि मेरो जन्म महिनामा प्रकृतिमा हरियाली छाएको थियो । चरा चुरुङी मिठामिठा भाका हालेर गीत गाउदै थिए । मेरो स्वागत गर्न पो हो कि ?
